Η επιχείρηση στον Γοργοπόταμο

H επιχείρηση στον Γοργοπόταμο
Η ανατίναξη της γέφυρας απετέλεσε την κορυφαία πράξη της ελληνικής αντίστασης εναντίον των δυνάμεων του Άξονα 68 χρόνια πριν.
Τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου 1942 μια φοβερή έκρηξη σε μια ήσυχη κοιλάδα της κεντρικής Ελλάδας έκοψε στη μέση την οδογέφυρα του Γοργοποτάμου, απ’ όπου περνούσε η σιδηροδρομική γραμμή που συνέδεε την Αθήνα με τον Βορρά. Τα εκρηκτικά τοποθέτησαν και πυροδότησαν ικανότατοι Βρετανοί σαμποτέρ που δεν θα μπορούσαν να κάνουν τίποτε αν προηγουμένως η δράση επίλεκτων ανταρτών του ΕΛΑΣ υπό τον Άρη Βελουχιώτη βασικά, γιατί αυτοί του ΕΔΕΣ ήταν άχρηστοι, δεν εξουδετέρωνε την ιταλική φρουρά.
Η σιδηροδρομική γραμμή βγήκε εκτός λειτουργίας για αρκετές εβδομάδες, προκαλώντας έλλειψη καυσίμων και διακοπές ρεύματος στην Αθήνα. Η κορυφαία αυτή πράξη της ελληνικής αντίστασης του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ έκανε φανερή την ευάλωτη θέση του Αξονα στην Ελλάδα, η οποία εξαρτάτο από μια λεπτή λωρίδα σιδηροδρόμου και αυτοκινητοδρόμου, που κατέβαινε σαν φίδι κατά μήκος της ανατολικής ακτής της χώρας.
Η επιχείρηση είχε σχεδιαστεί από Βρετανούς στρατιωτικούς, μέλη του SOE (Special Operations Executive) – του Εκτελεστικού Ειδικών Επιχειρήσεων. Η αποστολή τους, που είχε την κωδική ονομασία Χάρλινγκ, ήταν να ανατινάξουν τη γέφυρα για να σταματήσει ο ανεφοδιασμός των δυνάμεων του Αξονα στη Βόρεια Αφρική. Κατόπιν, θα έφευγαν από την Ελλάδα. Ωστόσο, η Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή έμελλε να παραμείνει έως το τέλος του πολέμου και να παίξει έναν αμφισβητούμενο ρόλο στην πολιτική του αντιστασιακού κινήματος. Οσο για τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, την επιτυχία στον Γοργοπόταμο θα ακολουθούσε η μεταξύ τους σύγκρουση, μετά τη συνεργασία του ΕΔΕΣ με τον κατακτητή σε όλη την επαρχία, στην Ήπειρο και στην Αιτωλοακαρνανία κυρίως, όπου δρούσε.
Το σαμποτάζ που σχεδίασαν Βρετανοί στρατιωτικοί, αλλά θα ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί χωρίς τη συμμετοχή του Άρη Βελουχιώτη.
Στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου 1942 στην Ελλάδα γεγονός συνεργάστηκαν παρά τις διάφορες μεταξύ τους παρατάξεις, όπως ο ΕΔΕΣ με 60 αντάρτες σύμφωνα με δήλωση του ίδιου του Ζέρβα, και περίπου 150 άνδρες του ΕΛΑΣ υπό την καθοδήγηση του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ Άρη Βελουχιώτη. Οι αντάρτες του ΕΔΕΣ, πληρωμένοι με μια λίρα τη μέρα από τους εγγλέζους, ξυρισμένοι, με λιανοντούφεκα, απόλεμοι όλοι και φοβισμένοι, και από την άλλη οι αντάρτες του ΕΛΑΣ , με τις μακριές γενειάδες τους, όλοι πλήρως αρματωμένοι με όπλα και στολές που έχουν πάρει από τους Γερμανούς, πεινασμένοι, γεμάτοι ψείρες, αλλά με συμμετοχή σε όλες τις μάχες, και 10 άγγλους σαμποτέρ. Η διαφορά των "ανταρτών" του ΕΔΕΣ, με τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, ήταν, ότι αυτοί του ΕΔΕΣ ήταν πληρωμένοι από τους Εγγλέζους, με μια λίρα την ημέρα, και μετά από κάθε αποστολή γυρνούσαν στα χωριά τους, ενώ οι αντάρτες του ΕΛΑΣ, είχαν ανέβει στο βουνό και έδιναν το αίμα τους για την πατρίδα, χωρίς φυσικά να πληρώνονται, πεινασμένοι, ξυπόλητοι, με όπλα που τα έπαιρναν σαν λάφυρο από τους γερμανούς, και βασίζονταν για τη διατροφή τους στη καλή θέληση των οργανώσεων του ΕΑΜ στην ύπαιθρο, που μάζευαν για συσσίτιο πλιγούρι, και αυτό όταν υπήρχε.
Ο αρχηγός της Αποστολής, αντισυνταγματάρχης Μηχανικού Εντμουντ Μάγιερς, εξέφραζε το στρατιωτικό μέρος, σύμφωνα με το οποίο επειγόταν η διακοπή των γερμανικών ενισχύσεων από την Ευρώπη στη Βόρεια Αφρική μέσω των ελληνικών σιδηροδρόμων. Εκτός από τις ειδικές του γνώσεις για την καταστροφή της γέφυρας, η παρουσία του είχε μηδενική σημασία, και τίποτε δεν θα πετύχεναν εάν δεν υποστηρίζονταν από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ.
Η παρουσία των Βρετανών ήταν αναγκαία, αφού δεν υπήρχαν οι απαραίτητοι δυναμίτες και οι γνώσεις ανατίναξης στην Ελλάδα. Ετσι, οι πληροφορίες που ξεκινούσαν από την ύπαιθρο έφθαναν με βραδύτητα στην Αθήνα όπου υπήρχε συμμαχικός πομπός ασυρμάτου για να μεταδοθούν στη Μέση Ανατολή. Ηταν αδύνατον λοιπόν να εξακριβωθεί εξ αποστάσεως τι ίσχυε και τι όχι στον κόσμο των ελληνικών βουνών, παραδείγματος χάριν ο πραγματικός αριθμός των ανταρτών, το ποιόν, οι σκοποί ή οι αρχηγοί τους. Ετσι, γραφικοί πληρωμένοι χωρικοί του ΕΔΕΣ διαφημίζονταν ως πραγματικοί αγωνιστές, ενώ κάτω από ηχηρά ψευδώνυμα κρύβονταν ποικίλων ειδών άνδρες. Ελάχιστοι π. χ. γνώριζαν ότι ο «ταγματάρχης Πυροβολικού Αρης Βελουχιώτης» ήταν στην πραγματικότητα έφεδρος δεκανέας κι ασήμαντος έως τότε στο Πανελλήνιο κομμουνιστής, ενώ οι περισσότεροι εγγλέζοι αξιωματικοί που είχαν έρθει γνώριζαν ότι το ΕΑΜ, το ίδρυσε το ΚΚΕ.
Κριτήριο για την επιλογή του τόπου προσεδάφισης αποτέλεσε η γεωγραφία. Ετσι, παρ’ όλο που στον Ολυμπο δρούσαν ένοπλοι Ελληνες του ΕΛΑΣ από την άνοιξη ήδη του 1942, προτιμήθηκε η Στερεά Ελλάδα, επειδή εκεί έστεκαν οι στόχοι, τρεις τεράστιες γέφυρες – τα Τέμπη δεν προσφέρονταν κι επιπροσθέτως βρίσκονταν πολύ μακριά από την Αθήνα. Για την καταστροφή των γεφυρών χρειάζονταν δεκάδες αντάρτες, αλλά οι μόνοι βέβαιοι για τη συμμετοχή τους ήταν όσοι δρούσαν υπό τις διαταγές του απότακτου συνταγματάρχη Ναπολέοντος Ζέρβα, γνωστού στους συμμάχους, αφού ήδη είχε λάβει σημαντική οικονομική στήριξη για τη δημιουργία ανοιχτού αντάρτικου. Στης εντολές που είχε από το αρχηγείο της Μέσης Ανατολής του υποδιοικητή Κρις Γουντχάουζ να συνεργαστεί μόνο με τον ΕΔΕΣ με τους Βρετανούς δολιοφθορείς στην Γκιώνα, η κατανόηση από μεριάς του ότι θα ήταν αδύνατη η επιτυχία της επιχείρησης, και η συνεργασία με τον ΕΛΑΣ, οφείλεται η επιτυχία της ανατίναξης.
Την πτώση των αλεξιπτωτιστών έμαθαν αμέσως οι Ιταλοί, γι’ αυτό και κίνησαν δυνάμεις εξεύρεσής τους. Καθώς οι συνδέσεις καθυστερούσαν, διότι οι μισοί εγγλέζοι σαμποτέρ ευτυχώς είχαν διασωθεί απο τον ΕΛΑΣ της περιοχής, το γεγονός της ανατίναξης, διαδόθηκε προφανώς αστραπιαία. Με παρόμοια ταχύτητα εικάζεται πως είχε εξαπλωθεί και η φήμη ότι οι Βρετανοί αγόραζαν με λίρες σφάγια και τρόφιμα για την επιβίωσή τους χωρίς να τα κατάσχουν. Οι οποίοι Βρετανοί είχαν κουβαλήσει μαζί τους, σοκολάτες και μαρμελάδες και δεν έδιναν τίποτε στους πεινασμένους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Αλλά και αυτοί τους απάντησαν με το ίδιο νόμισμα. Ο αντάρτης Καραλίβανος, πήρε ένα αρνί και το έψησε μπροστά στις μύτες τους. Μόλις ετοιμάστηκε, ήρθαν οι εγγλέζοι με τις καραβάνες τους να πάρουν μερίδιο, ο Καραλίβανος, πήρε τη σούβλα με το αρνί και έφυγε για να το φάει με τους συντρόφους του χωρίς να τους δώσει ούτε ένα κομμάτι!

Ο ΕΔΕΣ και ο ΕΛΑΣ έδρασαν από κοινού
Η εμφάνιση του ΕΛΑΣ στη σκηνή συνέπεσε με την άφιξη των ανταρτών του Ναπολέοντος Ζέρβα στο πεδίο, τους οποίους είχε ταξιδέψει με τη βοήθεια του ΕΛΑΣ μέχρι την Άρτα για να τους φέρει ο Γουντχάουζ, με τους ΕΛΑΣιτες αποφασισμένους να λάβουν μέρος αμέσως στην ανατίναξη. Ο ΕΔΕΣ θα έπαιρνε τη δόξα του εγχειρήματος και πλήρη συμμαχική στήριξη σε περίπτωση μη συμμετοχής του ΕΛΑΣ. Καθώς όμως επρόκειτο για εγχείρημα στην περιοχή του ΕΛΑΣ, η απουσία του πιθανότατα θα κατέληγε στον αποτυχία του εγχειρήματος.
Ως στόχος η γέφυρα του Γοργοποτάμου και ύστερα από αναγνωρίσεις το τριμερές σχέδιο καταστροφής της είχε ως εξής:
α) τοποθέτηση και εμπύρευση εκρηκτικών στη βάση των μεταλλικών στηριγμάτων
β) απασχόληση ή εκμηδένιση της εκατέρωθεν ιταλικής φρουράς
γ) απαγόρευση άφιξης ενισχύσεων και διακοπή επικοινωνιών
Για το πρώτο μέρος η τεχνογνωσία αρκούσε, αφού εκτός του συνταγματάρχη Μάγιερς και του ταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ υπήρχαν και άλλοι Βρετανοί αξιωματικοί έμπειροι των εκρηκτικών. Η εκτέλεση των υπολοίπων δύο μερών προϋπέθετε ορθή κατανομή όπλων, κυρίως αυτομάτων στεν, και πυρομαχικών, ιδίως χειροβομβίδων μιλς, αφού ο εχθρός είχε οχυρωθεί, σωστό διαμοιρασμό ανταρτών και αυστηρή τήρηση χρονοδιαγράμματος μέσα στη χειμωνιάτικη ύπαιθρο.
Η αρχηγία της επιχείρησης αφέθηκε στον (απότακτο από το κίνημα του 1935) συνταγματάρχη Ζέρβα ως ανώτερο στον βαθμό από όλους τους παρευρισκομένους, ο οποίος πήρε πλέον από τους Άγγλους τον τίτλο του στρατηγού, γι’ αυτό αργότερα αυτόν επικήρυξαν οι Ιταλοί. Την καταβολή του νοτίου βάθρου της γέφυρας όπου οι Ιταλοί ήταν πολυπληθέστεροι ανέλαβε ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Διαμαντής μαζί με τον Κωστούλα, λόγω της έλλειψης αξιωματικών στον ΕΔΕΣ. Στο βόρειο βάθρο, όπου είχαν αναλάβει οι ΕΔΕΣιτες απέτυχαν, υπό τον κλασομπανιέρα λοχαγό Μυριδάκη, υπαρχηγό του Ζέρβα, και μόνο με παρέμβαση των εφεδρικών τμημάτων του ΕΛΑΣ κάτω από την αρχηγεία του ανθυπίλαρχου Νικηφόρου κατόρθωσε να καταληφθεί. Ο Αρης Βελουχιώτης δεν προσφέρθηκε ως υποψήφιος συμμετέχων αρχηγός της επιχείρησης, πρώτον διότι αυτό δεν το ήθελαν με τίποτε οι εγγλέζοι, κι έπειτα επειδή δεν τον ένοιαζαν οι τίτλοι και οι τιμές και η δόξα αλλά μόνο η σωτηρία της πατρίδας. Συμμετείχε στο επιτελείο της επιχείρησης και ήταν χρήσιμος και μοναδικός για να προσδίδει τόλμη στους άνδρες, κυρίως στους φοβητσιάρηδες εγγλέζους και εδεσιτες, γιατί οι ΕΛΑΣιτες ηταν ατρόμητοι κάτι άλλωστε που ήδη το είχαν αποδείξει.
Όπως δήλωσε αργότερα ο ίδιος ο Γουντχάουζ, "ο Γοργοπόταμος χωρίς τον Ζέρβα δεν θα γινόταν, και χωρίς τον Άρη δεν θα πετύχαινε".
Αρτια λοιπόν οργανωμένη η επιχείρηση ήταν αφύσικο να μην επιτύχει. Οταν αντάρτες και Βρετανοί αποσύρθηκαν ευτυχείς από το πεδίο, ο Ζέρβας επέστρεψε στην περιοχή του Βάλτου από όπου είχε εξορμήσει. Για τη συμμετοχή οι Βρετανοί προσφέρθηκαν να δώσουν παράσημα και χρήματα τόσο στον Ζέρβα όσο και στον Βελουχιώτη, αλλά ο τελευταίος ενώ αρνήθηκε το πρώτο, ζήτησε αρβύλες και όπλα για τους άντρες του, και με το ζόρι αποδέχτηκε το δεύτερο, ήτοι 250 χρυσές λίρες μετρητοίς τον Νοέμβριο κι άλλες τόσες έναν μήνα μετά. Η οικονομική εξάρτηση του ΕΛΑΣ από τους Βρετανούς θα πραγματοποιηθεί πολύ αργότερα με τις προδοτικές συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας που υπέγραψε το ΕΑΜ και το ΚΚΕ, και συμφώνησε να δώσει την αρχηγία του αγώνα στους εγγλέζους.
Όπως αναφέρει ο Γουντχάουζ, "μόλις ο Ζέρβας έμαθε για την αποτυχία της κατάληψης του βόρειου βάθρου θέλησε να υποχωρήσει", χωρίς να αναφέρει την ανάληψη πρωτοβουλίας από τον Άρη που έστειλε την εφεδρεία υπό τον Νικηφόρο.
Οι ΕΛΑΣιτες θα υποστηρίζουν πάντοτε ότι από τότε που συναντήθηκαν με τους εγγλέζους και τους εδεσίτες, άρχισε μια προσπάθεια προσηλυτισμού αρκετών για να προσχωρήσουν στον ΕΔΕΣ με το κίνητρο της χρηματικής αμοιβής και της αγγλικής υποστήριξης.
Για περισσότερο από είκοσι χρόνια το ΚΚΕ προσπαθούσε να σβήσει η να υποβαθμίσει την επιχείρηση "Γοργοπόταμος", εξαιτίας της συμμετοχής του Άρη Βελουχιώτη. Και κατ' ιδίαν ορισμένοι προσπαθούν ακόμη. "Τέτοιες επιχειρήσεις κάναμε πολλές, δεν ήταν και τίποτα σπουδαίο", ψιθυρίζουν μέχρι σήμερα ορισμένοι κομματικοί. Την ίδια ακριβώς σιωπή επέβαλε και η άλλη πλευρά. Οι απόντες του εθνικού αγώνα, που μετά την απελευθέρωση επανέκαμψαν και ανέλαβαν την ηγεσία της χώρας.
Ο Άρης Βελουχιώτης είχε καταλάβει από την αρχή τι τομάρια ήταν οι εγγλέζοι, και ότι αποσκοπούσαν στην διάλυση του ελληνικού λαού. Αλλά έβλεπε ότι αυτές του οι απόψεις δεν γινόντουσαν δεκτές από την ηγεσία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Για αυτό, ο χαιρετισμός του ήταν πάντοτε, "καλή αντάμωση στα γουναράδικα", εννοώντας ότι οι εγγλέζοι που τώρα παρίσταναν τους προστάτες τους, θα τους σκότωναν θα τους έγδερναν, και θα κρέμαγαν τα τομάρια τους. Τελικά κρεμάσανε μόνο το κεφάλι του παντοτινού αρχηγού των Ελλήνων, Άρη Βελουχιώτη, σε φανοστάτη των Τρικάλων. Αλλά το όνομα του αρχηγού έγινε θρύλος, και πολλοί ορκίζονται εκδίκηση και αγώνα μέχρι τη λευτεριά της πατρίδας!