H θυσία των μαχητών του αρχηγείου Τζουμέρκων του ΔΣΕ

Η θυσία των μαχητών του αρχηγείου Τζουμέρκων του ΔΣΕ στους Μελάτες

Στους Μελάτες των Τζουμέρκων Άρτας διαδραματίστηκε το συγκλονιστικό χρονικό της σφαγής δεκάδων ανταρτών του Αρχηγείου Τζουμέρκων, που πιά­στηκαν αιχμάλωτοι, το Πάσχα του 1947, από τον κυβερνητικό στρατό και τις παρακρατικές συμμορίες της περιοχής, και παρά τον Διεθνή Νόμο περί σεβα­σμού των αιχμαλώτων, τον οποίο είχαν αποδεχτεί όλα τα πολιτισμένα έθνη, μεταξύ αυτών και η χώρα μας, οι αιχμάλωτοι αντάρτες μας του ΔΣΕ σφαγιάστη­καν συγκλονίζοντας ολόκληρη την περιοχή.

Οι Μελάτες ήταν από τις ανταρτοκρατούμενες περιοχές που επισκέφθηκε ο Γάλλος ποιητής Ανρί ΜπασΙς και εμπνεύστηκε το ποίημα «Αντάρτες εμπρός»

Το ιστορικό της τραγωδίας

Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, η εξόντωση του πρωτοκαπετάνιου του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη, η αποκεφάλισή του και το κρέμασμα του κεφαλιού του σε κεντρικό φανοστάτη των Τρικάλων, σηματο­δότησε την τύχη χιλιάδων αγωνιστών. Το τρομοκρατικό μοναρχοφασιστικό όργιο του αστικού κράτους εντείνε­ται ακόμη πιο πολύ. Οι διωγμοί είναι ανείπωτοι. Όσοι γλιτώνουν καταφεύ­γουν στα βουνά. Αρχίζουν να συγκε­ντρώνονται οι πρώτες ομάδες ένο­πλων αγωνιστών. Τα Τζουμέρκα ―όπως και όλα τα βουνά της Ελλάδας― άρχισαν να υποδέχονται τους καταδιωκόμενους αγωνιστές. Μικρές ομάδες εμφανίζονται παντού.

Οι καταδιωκόμενοι του νομού Άρτας, που ήταν αρκετοί και κρύβο­νταν στα δάση κοντά στα χωριά τους, είχαν ανάγκη αρχικά να οργανώσουν την αυτοάμυνά τους από κοινού, αφού έτσι θα αντιμετωπίζανε πιο αποτελεσματικά τα αποσπάσματα της Χωροφυλακής και τους παρακρατικούς. Το 1946, μετά τα τρομα­κτικά γεγονότα που έγιναν στα χωριά Άνω Πέτρα και Κλειστό, η κατάσταση οξύνθηκε σημαντικά.

Τον Ιούλη του 1946, ο Κώστας Μπαλαδήμας πήγε στην περιοχή των Τζουμέρκων να συναντηθεί με την πρόσφατα συγκροτημένη ομάδα καταδιωγμένων με επικεφαλής των Κώστα Μίντζα. Στόχο είχε να οργανώσει σύσκεψη κομματικών στελε­χών στην περιοχή των Τζουμέρκων, με βασικό θέμα την συγκέντρωση των καταδιωκόμενων αγωνιστών σε ομάδες και τη συγκρότηση ένοπλου τμήματος.

Στις αρχές του φθινοπώρου του 1946, η ομάδα του μόνιμου ανθυπολοχαγού Θόδωρου Ζαλοκώστα, γνω­στού στο λαό ως «καπετάν Παλιούρας», μετά το χτύπημα του σταθμού χωροφυλακής στον Πεντάλοφο, κατέβηκε στα Τζουμέρκα την άγρια περιοχή, γεμάτη τώρα από εχθρικά σε αυτούς στοιχεία. Ενώθηκαν με τις άλλες ένοπλες ομάδες και έστησαν την έδρα τους στα Τζουμέρκα. Γρή­γορα αναπτύχθηκαν φτάνοντας σε δύναμη τα 180 άτομα περίπου. Με την ίδρυση του Γενικού Επιτελείου Ανταρτών έγινε πραγματικότητα το αρχηγείο Τζουμέρκων του ΔΣΕ. Η δράση φούντωσε. Το αρχηγείο Τζου­μέρκων μπήκε σε πολλά χωριά: Γαρδίκι, Μουτσιαρά, Μεσοχώρα, Θεοδώριανα, Καλαρύτες, Ματσούκι, Κυψέλη και άλλα χωριά. Εκκαθάρισαν την περιοχή από συμμορίες, αφόπλισαν μοναρχοφασίστες από 16 χωριά, και αποτέλεσαν γέφυρα προώθησης αποστολών από το Μπούλκες στη Ρούμελη. Τροφοδότησαν με αρκετά στελέχη το λόχο γενικού αρχηγείου και με εκπαιδευτές τη Σχολή αξιω­ματικών.

Ο «Ριζοσπάστης» στις 19 Δεκέμ­βρη του 1946 έκανε εκτενή αναφορά στην επίθεση που έγινε από το αρχη­γείο Τζουμέρκων στους Καλαρύτες και τα γύρω χωριά της Άρτας.

Τον Απρίλη του 1947, είχαν αρχί­σει οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του κυβερνητικού στρατού. Ο καπετάνιος Παλιούρας έλαβε διαταγή από το γενικό αρχηγείο του ΔΣΕ να σπεύσει σε βοήθεια άλλων τμημάτων του ΔΣΕ που μάχονταν στα Άγραφα. Πήρε την απόφαση με το επιτελείο του και χώρισε στα τρία την δύναμη των ανταρτών. Το πρώτο με επικεφαλής τους Μανιώτη και Λιούκα και δύναμη 60 ανταρτών, μέσω μονής Ροβέλιστας ακολούθησε το συμφωνημένο δρομολόγιο, έδωσε μάχες στα υψώματα «Βοϊδαρέικα» και έφτασε στον προορισμό του χωρίς απώλειες.

Τα αλλά δύο τμήματα ένα με τον Χάρη Παπαγιάννη, και ένα με τον Παλιούρα και με δύναμη 60 ανταρ­τών το καθένα, ακολούθησαν το δρομολόγιο τους στις περιοχές των συνοικισμών Ανεμορράχης παλιάς Ελλάδας, κάτω Αθαμανίου και Μελα­των. Βρέθηκαν όμως μπροστά σε πολυάριθμες ομάδες ΜΑΥδων και του κυβερνητικού στρατού, που έφτασαν από την Άρτα. Τους είχαν στήσει ενέδρα σε διάφορα περάσματα της δασωμένης και δύσβατης αυτής περιοχής.

Πολέμησαν γενναία κατά πολύ υπέρτερων δυνάμεων για δύο ολό­κληρες μέρες. Τα πυρομαχικά τους είχαν τελειώσει και νηστικοί και άυπνοι αποφάσισαν να μοιρασθούν σε μικρές ομάδες και με τον τρόπο αυτό να διασπάσουν τον εχθρικό κλοιό και να συναντηθούν, όσοι επι­ζήσουν, στον προκαθορισμένο χώρο των βορειοανατολικών υψωμάτων του συνοικισμού Ζυγός.

Κατά την τελευταία αυτή προσπά­θεια αρκετοί σκοτώθηκαν, ιδίως από το τμήμα του Χάρη Παπαγιάννη, και οι υπόλοιποι τραυματίες και ζωντα­νοί, πιάστηκαν αιχμάλωτοι και οδηγή­θηκαν στο μοναστήρι Μελατών που ήταν η έδρα του στρατού και των συμμοριών του Παπαδόπουλου και του Βόιδαρου και άλλων παρακρατι­κών που έφταναν με αυτοκίνητα από την Άρτα.

Μόλις νύχτωσε καλά, δόθηκε η εντολή των βασανιστηρίων και της σφαγής των κρατουμένων αιχμαλώ­των ανταρτών στο μοναστήρι Μελα­τών. Άρχισαν με τα μαχαίρια και τις λόγ­χες των όπλων τους να τρυπάνε τα σώματα των αιχμαλώτων και τελικά έκοψαν τα κεφάλια από τους περισσότερους αντάρτες. Στη συνέχεια, άνοιξαν ομαδικό τάφο στη σμίξη του χειμάρρου που βρίσκεται βορειοανα­τολικά στην είσοδο του συνοικισμού με τον Μελατιώτικο ποταμό και εκεί τους έριξαν όλους και τους σκέπα­σαν.

Αρκετά από τα κομμένα κεφάλια τα 'ριξαν μέσα σε τσουβάλια και τα μετέφεραν με αυτοκίνητο στην πόλη της Άρτας. Με διαταγή των κρατούντων στην πόλη της Άρτας, αρκετά κεφάλια τα παλούκωσαν και τα ακούμπησαν σε κεντρικά σημεία της πόλης. Ακόμα στη διασταύρωση της εθνικής οδού με το δρόμο που πηγαίνει στο Πέτα και μπροστά στο εκεί καφενείο του «Μπούση» ήταν σταματημένο στρα­τιωτικό τζιπ και στο μπροστινό προ­φυλακτήρα ήταν κρεμασμένα με σύρμα τέσσερα κεφάλια ανταρτών.

Τη χωρίς προηγούμενο σφαγή, της οποίας την έκταση, χωρίς να υπάρχουν μάρτυρες, αφού σφάχτη­καν όλοι, δίνουν οι αφηγήσεις χωρι­κών στους οποίους έμειναν έντονα χαραγμένες εικόνες της εποχής. Πρόχειροι λάκκοι που πέταγαν ακέφαλα κορμιά, φορτηγά του στρα­τού που κουβαλούσαν δεκάδες κομ­μένα κεφάλια, συνέθεταν ένα εφιαλ­τικό τοπίο ανήκουστων σφαγών.

Παιδιά εκείνης της εποχής λέγανε τη φρίκη τους, όταν αντίκρισαν το σχολείο τους στις Μελάτες γεμάτο αίματα. Ίσως ποτέ δεν θα μαθευτούν τα γεγονότα σε όλες τους τις λεπτο­μέρειες. Από τους 180 αντάρτες του Αρχηγείου Τζουμέρκων, σώθηκε από τους Μελάτες το ένα τμήμα με 60 άντρες και 10 περίπου από τα άλλα δύο τμήματα. Και οι οποίοι, στην συνέχεια έπεσαν σε άλλες μάχες του Δημοκρατικού Στρατού, εκτός από λίγους που επέζησαν και οδηγήθη­καν είτε στην προσφυγιά, είτε στις φυλακές, είτε στις εξορίες.