Γοργοπόταμος, σαν σήμερα έχουν περάσει, 70 χρόνια από το μεγαλύτερο σαμποτάζ στην, κατεχόμενη από τον Άξονα, Ευρώπη.
«Χωρίς τον Ζέρβα, δε θα γινόταν, χωρίς τον Άρη, δε θα πετύχαινε». [Κρίστοφερ (Κρις) Μόνταγκιου Γούντχαουζ, στο δικό του βιβλίο «Το μήλον της Έριδος», εκδόσεις Εξάντας].
Η ανατίναξη της γέφυρας.
Τη νύχτα της 25ης προς την 26η Νοεμβρίου 1942, ανατινάσσεται η γέφυρα της σιδηροδρομικής γραμμής Αθηνών – Θεσσαλονίκης, κοντά στο χωριό Γοργοπόταμος, μερικά χιλιόμετρα μακριά από τη Λαμία. Η επιχείρηση ανατίναξης, η οποία από τη Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή (ΒΣΑ) είχε πάρει την κωδική ονομασία Harling, σχεδιάστηκε και πραγματοποιήθηκε από τις ανταρτικές ομάδες του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ), με επικεφαλής τον πρωτοκαπετάνιο, Άρη Βελουχιώτη (Θανάση Κλάρα) και του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου – Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΔΕΣ - ΕΟΕΑ), με επικεφαλής τον συνταγματάρχη (και κατά απονομή, στρατηγό),Ναπολέοντα Ζέρβα, οι οποίες, μαχόμενες, προετοίμασαν το έδαφος, για τους 12 βρετανούς σαμποτέρ, που έδρασαν με επικεφαλής το συνταγματάρχη Μηχανικού, Έντουαρντ (Έντι) Μάγιερς και τον ελληνομαθή κατά απονομή ταγματάρχη, Κρίστοφερ (Κρις) Μόνταγκιου Γούντχαουζ.
Ο Γοργοπόταμος είναι η πρώτη (και η μοναδική τέτοιας κλίμακας) περίπτωση συντονισμένης δράσης των πρώιμων ανταρτικών δυνάμεων της Ηπείρου και της Στερεάς Ελλάδας και, χωρίς αμφιβολία, η πιο σημαντική, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, επιτυχής διεξαγωγή σαμποτάζ στα γερμανικά ή τα ιταλικά μετόπισθεν.
Με την ανατίναξη της γέφυρας, αποκόπηκε η βασική οδός τροφοδοσίας και εφοδίων, των γερμανοϊταλικών δυνάμεων της Αφρικής, οι οποίες, κάτω από την ηγεσία του Ερβινγκ Ρόμελ, βρίσκονταν σε δεινή θέση, μετά από την ήττα στο Ελ Αλαμέιν, και την αποτυχημένη προσπάθεια να συντρίψουν τις συμμαχικές δυνάμεις, στον πόλεμο της ερήμου.
Το γεγονός ότι έπρεπε να περάσουν περίπου 14 χρόνια για να αναγνωριστεί η σημασία του Γοργοποτάμου και μάλιστα με ρητή αναφορά στα Απομνημονεύματα για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, του Ουΐνστον Τσώρτσιλ, του θανάσιμου εχθρού της ΕΑΜικής Αντίστασης (Ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εκδόσεις Γκοβόστη), οφείλεται, εν πολλοίς, στην ανώμαλη εμφυλιακή και μετεμφυλιακή περίοδο.
Τα πολιτικά πάθη δεν επέτρεπαν να αναγνωριστεί καταρχάς η συμβολή των «κομμουνιστογενών» του ΕΛΑΣ στην επιχείρηση, με αποτέλεσμα να διαστρεβλώνεται, να αμφισβητείται ή να λασπώνεται, είτε το μέγεθος και ο αριθμός των ανταρτών, πάντα εις βάρος του ΕΛΑΣ (στην πραγματικότητα, έλαβαν μέρος, 150 ΕΛΑΣίτες, συνολικά στις ομάδες κρούσης και την εφεδρεία έναντι 50-55 ΕΔΕΣιτών), είτε η γενναιοψυχία τους (που με τόσο νηφάλιο τρόπο η προφορική μαρτυρία έχει διασώσει τη φράση του πρωταντάρτη Θάνου, ότι οι αντάρτες, αμούστακα παιδαρέλια οι περισσότεροι, που είχαν διανύσει χιλιόμετρα, μέσα από κακοτράχαλο έδαφος και κάτω από συνεχές χιονόνερο, αρκετοί σχεδόν ξυπόλητοι, κυριάρχησαν πάνω στο φόβο τους, για μια νυχτερινή επιχείρηση που, στις μέρες μας, αποτελεί αποστολή και έργο ειδικών δυνάμεων, με κατάλληλη, ψυχολογική και σωματική προετοιμασία και ανάλογο εξοπλισμό], είτε στο αν και κατά πόσο ήθελε ο ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ την επιχείρηση [την απάντηση δίνει ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ, Γιώργος Χουλιάρας (Περικλής), και λέει ότι αμέσως χωρίς καμία επιφύλαξη η απαίτηση είπαν με τη μία ναι στους Εγγλέζους πριν τελειώσουν τη φράση τους], είτε, τέλος, στη συμβολή του ίδιου του αρχηγού του ΕΛΑΣ, του Άρη Βελουχιώτη [την απάντηση δίνει στην αρχή του κειμένου η ίδια η φράση του Γούντχαουζ, αλλά και το γεγονός ότι, ενώ τυπικά, το γενικό πρόσταγμα της επιχείρησης, ανήκε στον Ζέρβα, την κρίσιμη ώρα που τα ιταλικά πυρά, καθήλωσαν τους εφορμώντες ΕΔΕΣιτες αντάρτες στο βόρειο βάθρο της γέφυρας, τις κοφτές, σύντομες διαταγές προς το τμήμα της εφεδρείας, με επικεφαλής την ηρωϊκό Νικηφόρο του ΕΛΑΣ που επενέβη σωτήρια, έδωσε ο ίδιος ο Βελουχιώτης].
Ενδεικτικό της επικρατούσας κατάστασης, ήταν ότι το 1948, στην κορύφωση του Εμφυλίου Πολέμου, οι δύο βρετανοί επικεφαλής της ομάδας σαμποτέρ, Μάγιερς και Γούντχαουζ, και ενώ ήταν εκπεφρασμένα τα αντιΕΑΜικά τους αισθήματα, προχώρησαν σε προσωπικές παρεμβάσεις, ασκώντας και την ανάλογη πίεση προς την αγγλική πρεσβεία, προκειμένου να διασωθεί από το εκτελεστικό απόσπασμα, ο ΕΛΑΣίτης καπετάνιος και μόνιμος ανθυπίλαρχος του Ελληνικού Στρατού στην διάρκεια του αλβανικού έπους, Δημήτρης Δημητρίου (Νικηφόρος), ο οποίος, μεταξύ άλλων, ήταν κατηγορούμενος και για… φθορά κρατικής περιουσίας λόγω της… καταστροφής της γέφυρας.
Ο Δημητρίου διασώθηκε, και με υψηλές οικονομικές θυσίες από πλευράς της οικογένειάς του, αποτάχθηκε από το στράτευμα, έζησε κάνοντας διάφορες εργασίες, κυρίως σε οικοδομές, και έφθασε να βρίσκεται πολλές φορές κατόπιν, στα δικαστήρια, προσπαθώντας να υπερασπιστεί τον εαυτό του, καθώς διάφοροι κονδυλοφόροι επέμεναν είτε στην ενοχή του για «φθορά κρατικής περιουσίας» είτε τον εγκαλούσαν για δειλία, τη νύχτα της ανατίναξης.
Η μαρτυρία του Δημητρίου συμπεριλαμβάνεται στα αποσπάσματα του «Χρονικού της Εθνικής Αντίστασης».
Ο απολογισμός της ανατίναξης, σε ανθρώπινες απώλειες, είναι επτά νεκροί ιταλοί στρατιώτες, πέντε τραυματίες, και ένας αιχμάλωτος, που εκτελέστηκε λίγο αργότερα. Οι Ιταλοί, ως αντίποινα εκτέλεσαν 19 Έλληνες από τα γειτονικά χωριά, στη βάση της γέφυρας και άλλους 3, στη Γραβιά.
Στο πλαίσιο της ίδιας υποβάθμισης της ενέργειας, τοποθετείται και η προσπάθεια να αποσυνδεθεί η επιτυχία της ανατίναξης με τις συνέπειες στον ανεφοδιασμό του Άφρικα Κορπς, το οποίο είχε αρχίσει να υποχωρεί δυτικότερα από τις γραμμές ανεφοδιασμού του, στις οποίες έφθαναν, μέσω πρώτα των τρένων και κατόπιν των πλοίων που αναχωρούσαν από τον Πειραιά, τα εφόδια από το Γ΄ Ράιχ και την Ιταλία.
Την απάντηση σε αυτή την αιτίαση, δίνει ο στρατηγός και μέλος του ΕΑΜ, Νεόκοσμος Γρηγοριάδης στο βιβλίο του επίσης αντάρτη γιού του, Φοίβου Γρηγοριάδη (Βερμαίου) «Γερμανοί, Κατοχή, Αντίστασις» (αυτοέκδοση): «Τότε ακριβώς, που τα στρατεύματα του Άξονα, με την υποχώρηση και τις απώλειές τους, είχαν ανάγκη τα εφόδια, που έφθαναν από τον ελληνικό χώρο, δια θαλάσσης ή αέρος, τότε κόπηκε η μόνη σιδηροδρομική γραμμή στο βαλκανικό χώρο».
Η μεγαλύτερη όμως επιτυχία του Γοργοποτάμου ήταν η αναπτέρωση του ηθικού των Ελλήνων και η οριστική θραύση του συμπλέγματος της «ψυχικής αποστρατεύσεως» που είχαν προσπαθήσει, ανεπιτυχώς, να επιβάλουν οι κατακτητές και οι ντόπιοι συνεργάτες τους, οι μαυραγορίτες, οι γερμανόφιλοι, οι δοσίλογοι της πρώτης κατοχικής κυβέρνησης Γεώργιου Τσολάκογλου, έπειτα από την κατάρρευση του μετώπου στα οχυρά των ελληνοβουλγαρικών συνόρων και την Αλβανία.
Στο ίδιο πλαίσιο, αντίστασης, αυταπάρνησης και θυσίας είχαν προηγηθεί, μεταξύ άλλων, ως κορυφαίες στιγμές, ο παλλαϊκός αγώνας στη Μάχη της Κρήτης, η υφαρπαγή της ναζιστικής σημαίας στο βράχο της Ακρόπολης από τον Μανώλη Γλέζο και τον Λάκη Σάντα, οι συγκρούσεις των κατοίκων της Δράμας και του Δοξάτου με τους βουλγάρους κατακτητές, με πρωτοπόρες, τις τοπικές οργανώσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ), οι πρώτες, μεγάλες, μαζικές απεργίες και διαδηλώσεις των φοιτητών και των εργατών, μεταξύ άλλων στις επετείους της 28ης Οκτωβρίου (που τιμήθηκε αυθόρμητα και το 1941 και το 1942, με διαδοχικές, μεγάλες συγκεντρώσεις) και της 25ης Μαρτίου και η ανατίναξη των γραφείων της προδοτικής Εθνικής Σοσιαλιστικής Πατριωτικής Οργάνωσης (ΕΣΠΟ) από τους μαχητές της Πανελλήνιας Ένωσης Αγωνιζόμενων Νέων (ΠΕΑΝ), με επικεφαλής τον Κώστα Περρίκο, που συνελήφθη και αργότερα εκτελέστηκε από τους Γερμανούς.
Μετά την ανατίναξη στον Γοργοπόταμο, οι ανταρτικές ομάδες, τόσο του ΕΛΑΣ όσο και του ΕΔΕΣ, απέκτησαν οντότητα, αναγνωρισιμότητα και στελέχωση, ενώ το παράτολμο εγχείρημα έγινε θρύλος και τραγούδι.
Όσα ακολούθησαν, και εν πολλοίς δίχασαν τη μαχόμενη και χειμαζόμενη ελληνική κοινωνία της Κατοχής και της Αντίστασης, ανήκουν στη σφαίρα άλλης εξιστόρησης…
Η μαρτυρία του Κρις Μόνταγκιου Γούντχαουζ όπως διασώζεται στην ταινία τεκμηρίωσης του BBC, «Οι μαχητές της σκιάς». [Αξίζει προσοχής ότι και η περιγραφή και η τοποθέτηση του Γούντχαουζ, παρότι αποδίδουν τη βρετανική σκοπιά, για παράδειγμα, για τον ΕΛΑΣ ή για τη σημασία του εγχειρήματος, ο ίδιος διαπιστώνει ότι, για παράδειγμα, η ολιγάριθμη ομάδα του ΕΔΕΣ, δεν επαρκούσε για την επιχείρηση και έπρεπε η βρετανική αποστολή σαμποτέρ, υποχρεωτικά να απευθυνθεί στον ΕΛΑΣ.
Ξέρετε ότι…
Ο Ζέρβας υποδέχτηκε τον δεινό ορειβάτη και οδοιπόρο Γούντχαουζ, στην πρώτη συνάντηση μαζί του, στο χωριό Αργύρι του Βάλτου Αμφιλοχίας, με την κραυγή «Καλώς τον Ευάγγελο!». Δηλαδή, αυτόν που φέρνει καλές ειδήσεις και υποστήριξη. Ο Ζέρβας είχε, τεκμηριωμένα, πιεστεί από τους Βρετανούς να βγει μια ώρα αρχύτερα στο βουνό, την ώρα που συγκροτούνταν, από την άνοιξη του 1942, και οι ομάδες του ΕΛΑΣ, σε πανελλαδική κλίμακα. Οι Βρετανοί είχαν διαθέσει, αρχικώς, για αυτόν τον σκοπό, περίπου 12.000 λίρες, 150 ατομικά όπλα και…50 ζευγάρια αποτελούμενα μόνο από αριστερές αρβύλες (βλέπε Χάγκεν Φλάισερ, «Στέμμα και Σβάστικα», εκδόσεις Παπαζήση).
Μετά τον Γοργοπόταμο, ο Μάγιερς είπε στον Βελουχιώτη και τον Ζέρβα ότι θα τους προτείνει για παρασημοφόρηση. Ο στρατηγός φέρεται (Φλάισερ, «Στέμμα και Σβάστικα», Μάγιερς, στο δικό του βιβλίο, «Η ελληνική περιπλοκή», εκδόσεις Εξάντας, έγγραφο της ΒΣΑ προς το Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής) να ζητά μαζί με το παράσημο και δύο κασόνια «καλό, αγγλικό ουίσκι». Ο Βελουχιώτης, με κάποιον εκνευρισμό, ζητά αρβύλες και όπλα (για την ακρίβεια, μερικές, καλές, αγγλικές χειροβομβίδες). Ο Μάγιερς ανταπαντά ότι το αίτημα θα διαβιβαστεί στο Κάιρο, και εν τω μεταξύ, του προτείνει να παραλάβει ένα σακουλάκι με 250 λίρες. Ο Μάγιερς (περιγράφει στο βιβλίο του) αιφνιδιάζεται όταν ο Βελουχιώτης, και ενώ αρχικώς έχει αρνηθεί την προσφορά αυτή, καλεί τον Περικλή (Γιώργο Χουλιάρα) για να του γράψει και να του υπογράψει μια απόδειξη προκειμένου, όπως λέει «να μην μας τα ζητάτε διπλά και τρίδιπλα μετά την Απελευθέρωση, όπως τα δάνεια της Επανάστασης του 1821, που τα ξεπληρώσαμε τρεις και τέσσερις φορές και τα χρωστάμε ακόμα». Το BBC στην ειδική εκπομπή του για την ανατίναξη της γέφυρας, την επόμενη ημέρα της επιτυχίας, ανέφερε μόνο τη συμμετοχή των ανταρτών του ΕΔΕΣ και του Ναπολέοντα Ζέρβα, κατόπιν εντολής του Υπουργείου Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας.
Ήταν γνωστή η αντιπάθεια του Άρη, του πρωτοκαπετάνιου της Ελλάδας και του Ελληνικού Λαού τότε και για πάντα, για τα καθάρματα τους Εγγλέζους. Ήξερε από τότε ότι τα καθάρματα οι εγγλέζοι αποικιοκράτες μας έσκαβαν το λάκο.
Τον Νοέμβριο του 1944 σε σύσκεψη καπετάνιων του ΕΛΑΣ πρότεινε να ετοιμαστεί ο ΕΛΑΣ για την αναμενόμενη σύγκρουση με τους Άγγλους:
«Αν ζήσει κανένας σας να θυμάται τα λόγια αυτά. Οι Εγγλέζοι θα σας σφάξουν όλους σαν αρνιά, εγώ στα χέρια τους δε θα πέσω, γιατί τα βουνά με ξέρουν. Με την πέτρα προσκέφαλο, την ψείρα συντροφιά, την κάπα σκέπασμα δε θα με ιδούνε ζωντανό στα χέρια τους. Αυτό θέλω να το θυμάστε αν κανένας σας ζήσει.»
Είναι επίσης γνωστή η φράση του Άρη σε κάθε αποχαιρετισμό με τους συντρόφους του. «Καλή αντάμωση στα γουναράδικα»! Εννοώντας ότι οι εγγλέζοι θα τους σφάξουν και θα κρεμάσουν τα τομάρια τους σα σφαχτά!!!
Ο πρώτος τιμητικός εορτασμός του Γοργοποτάμου γίνεται στις 29 Νοεμβρίου 1964, με κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου του Γεώργιου Παπανδρέου. Την κυβέρνηση εκπροσωπεί ο τότε υφυπουργός Εθνικής Άμυνας (κατοπινός βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας και υπουργός), Μιχάλης Παπακωνσταντίνου. Την εκδήλωση, το ογκώδες πλήθος, την προσέλευση πολλών μαχητών της Αντίστασης, διακόπτει μια φονική έκρηξη νάρκης. Δεκαεννιά νεκροί, δεκάδες οι τραυματίες, λόγω του συνωστισμού στις πλαγιές γύρω από το πλάτωμα της εκδήλωσης. Η έρευνα της βασιλικής αστυνομίας που ακολουθεί ισχυρίζεται ψεύτικα ότι η νάρκη είχε ξεχαστεί (;) από την εποχή του Εμφυλίου Πολέμου. Η υπόθεση κλείνει, σχετικά σύντομα. Ο Στρατής Τσίρκας, στο μείζον μυθιστόρημά του, «Η Χαμένη Άνοιξη» (εκδόσεις Κέδρος), αναπλάθει μυθιστορηματικά το γεγονός και λέει πρώτος αυτό που αρκετοί θα υποστηρίξουν (και με στοιχεία) μετέπειτα : Η νάρκη ήταν σύγχρονη και αμερικανικής προέλευσης και είχε τοποθετηθεί πρόσφατα στο σημείο.
Η Εθνική Αντίσταση (ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΑ) αναγνωρίστηκε από την πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ (1981-85), με πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου και επί υπουργίας Εσωτερικών του Γιώργου Γεννηματά. Σε αυτό το πλαίσιο, καθιερώθηκε ως ημερομηνία τιμής και μνήμης της Εθνικής Αντίστασης, η 25η Νοεμβρίου, η ημερομηνία της ανατίναξης στον Γοργοπόταμο.
Αντί επιλόγου.
«Όλο το ζήτημα (σ.σ. στη διάρκεια της Κατοχής και κατά την Απελευθέρωση) ήταν ότι οι Βρετανοί, έχοντας χάσει την Ελλάδα στο διάστημα του Πολέμου, δεν μπορούσαν να την ανακτήσουν με δημοκρατικές μεθόδους». [Ηρακλής Πετιμεζάς (Νικήτας), ιδρυτικό στέλεχος του ΕΔΕΣ, στο βιβλίο του, «Εθνική Αντίσταση και Κοινωνική Επανάσταση. Ζέρβας και ΕΑΜ», εκδόσεις Μέτρον].
Το πιο καλύτερο βιβλίο για την Εθνική Αντίσταση, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, και τον Πρωτοκαπετάνιο του Ελληνικού Λαού τώρα και για πάντα, Άρη Βελουχιώτη, είναι το «Άρης, ο αρχηγός των ατάκτων», του Διονύση Χαριτόπουλου, που περιλαμβάνει και όλα τα παραπάνω βιβλία, και φυσικά πολύ περισσότερα.
