Δεκαπενταύγουστος: Ο Επιτάφιος της Παναγιάς στο Γηρομέρι Φιλιατών
Αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου η ακριτική ιερά Μονή Γηρομερίου Φιλιατών γιορτάζει στις 15 Αυγούστου και πλήθος προσκυνητών, ακολουθεί ευλαβικά το παλιό έθιμο της περιφοράς του Επιταφίου της Παναγιάς.
Την παραμονή της γιορτής, αργά το απόγευμα της 14ης Αυγούστου, οι μοναχοί ψάλουν τα εγκώμια της Θεοτόκου. Πρόκειται για μια ακολουθία, που έχει στοιχεία εκείνης της Μεγάλης Παρασκευής, του Επιταφίου του Χριστού και ξεκίνησε από τα Ιεροσόλυμα στον τάφο της Παναγιάς στη Γεσθημανή. Μετά το τέλος της ακολουθίας , γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της Θεοτόκου μέσα σε κλίμα κατάνυξης.
Η Μονή Γηρομερίου, είναι ένα ανδρικό μοναστήρι, το οποίο αποτελεί σημείο αναφοράς για τη Θεσπρωτία. Κτίστηκε τον 14ο αιώνα από τον Όσιο Νείλο, πάνω σε έναν απόκρημνο βράχο και μέσα σε ένα τοπίο απείρου φυσικού κάλλους, την εποχή της ακμής του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Κατά τον 16 αιώνα, η Μονή είχε αναδειχθεί σε μεγάλο μοναστικό κέντρο, ενώ σημαντική ήταν η βοήθεια που προσέφερε προς τους σκλαβωμένους Έλληνες επί τουρκοκρατίας. Στο Γηρομέρι φυλάσσονται λείψανα Αγίων και σπουδαία θρησκευτικά και ιστορικά κειμήλια. Η Μονή κράτησε όρθιο τον Χριστιανισμό της Θεσπρωτίας στα χρόνια της σκλαβιάς επί τουρκοκρατίας. Ας μη ξεχνάμε ότι η Μητρόπολις ονομάζεται Παραμυθιάς, Φιλιατών, Γηρομερίου και Πάργας.
Παλιότερα, πριν μια 15ετια, το δεκαπενταύγουστο γινόταν το ξακουστό πανηγύρι του Γηρομερίου, με το ξακουστό χωνευτικό νερό του, όπου συνέρρεαν πλήθη πιστών από όλη τη Θεσπρωτία, αλλά κατ απαίτηση της Μονής, παύθηκε.
Απο παλιά το εορταστικό επίκεντρο της περιοχής μας γι’ αυτή την μεγάλη γιορτή ήταν και είναι το μοναστήρι του Γηρομερίου. Χιλιάδες πιστοί συρρέουν να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγιάς, την ¨Σαρακοφαγωμένη¨ όπως την αποκαλούσαν κάποτε. Μια μικρή αναδρομή στον παλιό γιορτασμό παρακάτω, για να θυμηθούν οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι.
Από το απόγευμα της παραμονής ξεκίναγε κόσμος από το Φιλιάτι και τα χωριά του, Φανερωμένη, Φοινίκι, Πλαίσιο, Σίδερη, Σαγιάδα, Σούβλιαση και Καστρί, Ράϊ και Σκουπίτσα και πήγαιναν με τα πόδια οι περισσότεροι στο Μοναστήρι του Γηρομερίου. Άλλοι ερχόντουσαν από την Παραμυθιά την Ηγουμενίτσα και το Μαργαρίτη, στο Φιλιάτι, για να ακολουθήσουν την ίδια πορεία. Αφού προσκυνούσαν την Άγια εικόνα περιφέρονταν στους οντάδες του Μοναστηριού και προσπαθούσαν να περάσει όμορφα η βραδιά. Αν ήταν τυχεροί έβαζαν και κάτι στο στόμα τους, έβρισκαν και μια γωνιά να ξαπλώσουν το κορμί τους. Αλλά αυτά ήταν λεπτομέρειες για τους νέους του καιρού εκείνου, τους συνηθισμένους στην ημιδιατροφή και στην περιπετειώδη καθημερινότητα.
Την άλλη μέρα, ανήμερα της Παναγίας γινόταν η Θεία Λειτουργία παρουσία πάντα του Δεσπότη, γιατί το μοναστήρι του Γηρομερίου ήταν σημαντικός θεσμός στα εκκλησιαστικά πράγματα της Θεσπρωτίας. Αφού τέλειωνε η λειτουργία χιλιάδες προσκυνητές, κατά παρέες, έπιαναν έναν τόπο στο ρέμα του μοναστηριού που κατέβαινε από το βουνό ο οποίος ήταν γεμάτος πλατάνια και κάθονταν, σιάδι. Εκεί άνοιγαν σακούλια, έβγαιναν φαγώσιμα και κρασιά και στρώνονταν στο φαί και στο πιοτί. Κάποιοι έψεναν κρέας στη σούβλα ή αγόραζαν έτοιμα ψητά από επαγγελματίες. Στο νερό, στο ρέμα που πήγαζε από τον τάφο του Όσιου Νείλου του ιδρυτή του μοναστηριού, έβαζαν μέσα, κρασιά, μπύρες και καρπούζια να κρυώσουν.
Αργότερα άρχιζαν και τα κλαρίνα. Και άρχιζε ο χορός. Με τα οποία διαφώνησε η Μονή, λέγοντας ότι ο δεκαπενταύγουστος είναι η Κοίμησης της Θεοτόκου και δεν υπάρχει κανένας λόγος για να γιορτάζουμε. Αψηφώντας την λαϊκή παράδοση. Και το ελληνικό παραδοσιακό τραγούδι που λέει «τούτη η γη που τη πατούμε, όλοι μέσα θε να μπούμε». Άλλωστε στο Γηρομέρι το ψυχοσάββατο γυρνάνε στους τάφους και παίζουνε κλαρίνο. Αυτό φυσικά ευτυχώς δεν έχει καταργηθεί.
